Kobiety w Legionach Polskich

O Legionach napisano i powiedziano już prawie wszystko. Prawie robi jednak wielka różnicę. Luke w literaturze i naukowych opracowaniach spróbują wypełnić autorzy Słownika Legionistów Polskich 1914 - 1918.

W mundurze legionisty służyły

Kazimiera Niklewska – Kazimierz Niklewski

Maria Wołoszynkowa – Alfred Wołoszynkowski

Ludwika Daszkiewiczówna- Stanisław Kepisz

Maria Błaszczykówna – Leszek Pomianowski

Janina Antoniewiczówna, ur. 14 IX 1890 w Zadniszówce k. Skałata.

W roku 1910 studiowała na Uniwersytecie Lwowskim, w tymże roku była także członkinią pierwszego zarzewiackiego akademickiego koła TSL im. S. Wyspiańskiego we Lwowie. W latach 1912-1913 komendantka oddziału żeńskiego PDS we Lwowie, a następnie, aż do wojny pracowała na terenie Krakowa. Wykładała w szkole podoficerskiej PDS. 1 VIII 1914 objęła stanowisko komendantki połączonych oddziałów żeńskich PDS i ZS w Krakowie, ps. „Dąbrowa”. Na jego czele podjęła służbę w oddziale J. Piłsudskiego i LP. W latach 1915-1916 przebywała w Wiedniu i tam studiowała oraz pracowała w Instytucie Bakteriologicznym. Następnie była sanitariuszką, uczestniczącą w zwalczaniu tyfusu i ospy w powiecie łańcuckim. Od 1917 do 1921 studiowała na Wydziale Ogrodniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, uzyskując dyplom inżyniera. W 1918 r. opracowała dla Akademii Umiejętności bibliografię grzybów. Naukę kontynuowała na UJ, na którym w 1923 otrzymała doktorat. W okresie II wojny światowej uczestniczyła w tajnym nauczaniu. Po wojnie pracowała jako adiunkt w Katedrze Łąkarstwa SGGW. Autorka prac specjalistycznych, współpracowała z pismami ogrodniczymi i przyrodniczymi. Była organizatorką ogródków działkowych m.in. na Bielanach w Warszawie, w Rabce i Piotrkowie Trybunalskim. Zmarła 21 XI 1956. w Warszawie. Odznaczona OOP 5. kl., Złotym KZ i MN.

Maria Helena Chełmicka zam. Jaroszewiczowi 17 XI 1892, zm. 1940) „Halina”

Urodziła się 17 listopada 1892 w majątku Dziewanowo w powiecie rypińskim w zaborze rosyjskim, jako córka Ludwika i Eleonory z d. Karwowska. Używała, także oficjalnie imienia Halina.

W 1910 ukończyła Gimnazjum Żeńskie Antoniny Walickiej w Warszawie. Maturę zdała eksternistycznie w Rydze w 1911. W latach 1912-1914 studiowała na Wydziale Filozoficznym UJ. Jako gimnazjalistka aktywnie uczestniczyła w pracach niepodległościowych. W 1910 była delegatką warszawskich szkół średnich na Zjazd Grunwaldzki w Krakowie. W czasie 2-letnich studiów należała do organizacji „Skarb i Wojsko” oraz do Organizacji Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej „Promień”, w której była członkinią zarządu. Od 1912 do 1918 należała do Oddziału Bojowego PPS. W listopadzie 1912 została jedną z pierwszych członkiń i organizatorek Oddziału Żeńskiego Związku Strzeleckiego w Krakowie. Jesienią 1913 objęła funkcję komendantki pierwszego plutonu tego Oddziału. Przed wybuchem wojny zajmowała się zbieraniem funduszy dla Polskiego Skarbu Wojskowego oraz przewoziła przez granicę rosyjską wydawnictwa niepodległościowe. W styczniu 1914 została aresztowana przy przekraczaniu granicy i uwięziona na Pawiaku. Zwolniona za kaucją w lipcu 1914, chora wróciła do domu w Dziewanowie, gdzie zastał ją wybuch wojny.

Przedostawszy się do Warszawy przez przesuwający się front niemiecko-rosyjski i w sierpniu 1914 wstąpiła do Oddziału Żeńskiego POW. Przyjęła wówczas ps. „Halina”. We wrześniu 1914 wraz z Kazimierzem Bagińskim, Stanisławem Jareckim i Tadeuszem Szturm de Sztremem została oddelegowana do rozpoczęcia przygotowań do podjęcia czynnej walki. Była współorganizatorką Oddziału Lotnego Wojsk Polskich, przeznaczonego do prowadzenia akcji dywersyjnych na tyłach armii rosyjskiej. Pod koniec listopada 1914 została odkomenderowana do Lublina celem przeniesienia tam Centralnego Oddziału Lotnego. W Lublinie zawiązała również Oddział Żeński POW i została jego pierwszą komendantką Zagrożona aresztowaniem wyjechała w kwietniu 1915 do Warszawy, gdzie miała przejść do pracy kurierskiej. Jednak, gdy zgłosiła się po rozkazy do redakcji „Zarania”, wpadła w zasadzkę policji carskiej. Ponownie znalazła się na Pawiaku. W lipcu 1915, w związku z wycofywaniem się Rosjan i Królestwa, została wraz z innymi więźniami przewieziona do moskiewskich Hutyrek. Staraniem rodziny i polskich adwokatów została zwolniona za kaucją, pozostała jednak pod nadzorem policji z zakazem opuszczania Rosji. W połowie sierpnia 1916 podjęła pierwszą nieudaną próbę ucieczki z Rosji przez Finlandię. W dniu 1 IX 1916 ponownie, tym razem z raportem Komendy POW w Rosji, udała się z Petersburga do Szwecji i stamtąd dotarła przez Niemcy do Zakopanego, gdzie złożyła Piłsudskiemu raport o sytuacji wewnętrznej w Rosji i nastrojach tamtejszych środowisk polskich. Następnie wróciła do Warszawy i ponownie zaangażowała się w pracę konspiracyjną. Otrzymała przydział do Komendy POW, wstąpiła do Pogotowia Bojowego PPS (1917-1918), które prowadziło akcję wojskową przeciwko okupantom niemieckim. Jesienią 1918 udała się do Krakowa, aby z płk. Julianem Stachiewiczem przygotować plan ucieczki Piłsudskiego z Magdeburga. Ucieczka nie doszła do skutku. W listopadzie 1918 brała czynny udział w rozbrajaniu Niemców na ulicach Warszawy